بیمارستان فارابی

بیماری چشمی تیروئید

بیماری چشمی تیروئید (Thyroid Eye Disease یا به اختصار TED) که با نام‌های دیگری مثل افتالموپاتی گریوز یا اوربیتوپاتی گریوز هم شناخته می‌شود، یک مشکل خودایمنی پیچیده است که بافت‌ها و عضلات اطراف چشم را درگیر می‌کند. این بیماری اغلب در افرادی که مشکل پرکاری تیروئید (بیماری گریوز) دارند دیده می‌شود، اما ممکن است در کسانی که سطح هورمون تیروئیدشان طبیعی یا حتی کم است نیز رخ دهد.

بخش اول: چرا این بیماری رخ می‌دهد؟

TED یک بیماری خودایمنی است. این یعنی سیستم ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های سالم حمله می‌کند. در این بیماری، سیستم ایمنی به بافت‌های اطراف چشم، به‌ویژه عضلات و چربی‌های پشت چشم، حمله می‌کند. این حمله باعث التهاب، ورم و جمع شدن موادی به نام گلیکوزآمینوگلیکان‌ها (GAGs) در این بافت‌ها می‌شود.

نکات مهم پاتولوژی:

• تورم عضلات و چربی‌ها: تجمع مواد التهابی باعث می‌شود که عضلات حرکت‌دهنده چشم و بافت‌های چربی پشت چشم متورم شوند.

• دو مرحله‌ای بودن بیماری: TED معمولاً دو مرحله دارد: یک مرحله فعال و التهابی (که حدود 6 تا 18 ماه طول می‌کشد) و یک مرحله آرام و مزمن که در آن التهاب فروکش می‌کند اما ممکن است تغییرات دائمی در ظاهر چشم ایجاد شده باشد.

• تأثیر سیگار: سیگار کشیدن به طور قابل توجهی این بیماری را بدتر می‌کند و باعث می‌شود علائم شدیدتر شوند. ترک سیگار برای کنترل این بیماری بسیار مهم است.

علائم و نشانه‌های بیماری

• بیرون‌زدگی چشم (پروپتوز یا اگزوفتالموس): چشم‌ها از حد معمول جلوتر می‌آیند و ممکن است نامتقارن باشند.

• عقب‌نشینی پلک: پلک‌ها بیش از حد بالا یا پایین می‌روند و قسمت سفید چشم بیشتر دیده می‌شود.

• خشکی چشم: چشم‌ها احساس خشکی، خارش، سوزش و حساسیت به نور پیدا می‌کنند.

• دوبینی: به دلیل درگیری و محدود شدن عضلات حرکت‌دهنده چشم، فرد ممکن است اجسام را دوتا ببیند.

• مشکل عصب بینایی (نوروپاتی اپتیک): در موارد شدید، تورم عضلات می‌تواند به عصب بینایی فشار آورده و باعث کاهش دید، مشکل در تشخیص رنگ‌ها یا از دست دادن قسمتی از میدان بینایی شود. این وضعیت جدی و نیازمند درمان فوری است.

• ورم اطراف چشم: پلک‌ها و بافت‌های اطراف چشم ممکن است متورم و قرمز شوند.

تشخیص بیماری

• پرسش از سابقه پزشکی: سؤالاتی در مورد وضعیت تیروئید، زمان شروع علائم چشمی و سایر مشکلات جسمی پرسیده می‌شود.

• معاینه چشمی کامل: شامل بررسی حدت بینایی، دید رنگ، اندازه‌گیری میزان بیرون‌زدگی چشم (اگزوفتالمومتری)، بررسی حرکت چشم‌ها، معاینه با اسلیت لمپ و اندازه‌گیری فشار چشم.

• تصویربرداری: سی‌تی اسکن (CT Scan) یا ام‌آر‌آی (MRI) کاسه چشم برای بررسی دقیق عضلات و بافت‌های پشت چشم ضروری است. در این تصاویر، بزرگ شدن عضلات با ویژگی خاصی (که تاندون‌ها درگیر نمی‌شوند) مشاهده می‌شود.

• آزمایش‌های تیروئید: بررسی سطح هورمون‌های TSH، T3، T4 و آنتی‌بادی‌های تیروئید (به ویژه TRAb) برای ارزیابی وضعیت تیروئید.

روش‌های درمان

درمان TED نیازمند همکاری نزدیک بین چشم‌پزشک (متخصصان اکولوپلاستیک، نوروافتالمولوژی و استرابیسم) و متخصص غدد است. نوع درمان به مرحله و شدت بیماری بستگی دارد.

مراقبت‌های حمایتی (برای همه بیماران و موارد خفیف):

• قطره‌های چشمی: استفاده از اشک مصنوعی برای رفع خشکی چشم.

• محافظت از چشم: استفاده از عینک آفتابی برای حساسیت به نور و یا عینک‌های محافظ.

• کمپرس سرد: برای کاهش ورم و التهاب اطراف چشم.

• تغییر سبک زندگی: ترک کامل سیگار برای جلوگیری از بدتر شدن بیماری بسیار حیاتی است. کاهش استرس و خواب کافی نیز کمک‌کننده است.

درمان دارویی (برای موارد فعال متوسط تا شدید):

• کورتیکواستروئیدها: داروهایی هستند که به صورت خوراکی یا تزریقی برای کاهش التهاب در فاز فعال بیماری تجویز می‌شوند.

• تپروتوموماب (Tepezza): یک داروی جدیدتر و هدفمند است که در موارد فعال و شدید بیماری برای کاهش بیرون‌زدگی چشم و دوبینی استفاده می‌شود.

• سایر داروها و پرتودرمانی: در برخی موارد خاص، داروهای دیگری برای کنترل سیستم ایمنی یا پرتودرمانی برای کاهش التهاب ممکن است توصیه شوند.

جراحی (عمدتاً برای مرحله غیرفعال یا مشکلات دائمی):

• جراحی رفع فشار کاسه چشم: برای کاهش بیرون‌زدگی چشم، رفع فشار از روی عصب بینایی یا بهبود ظاهر انجام می‌شود.

• جراحی اصلاح دوبینی: برای رفع دوبینی در صورتی که حرکت چشم‌ها پایدار شده باشد.

• جراحی پلک: برای اصلاح عقب‌نشینی پلک یا بهبود بسته شدن پلک‌ها.

نکات مهم

• شناسایی زودهنگام: همیشه به علائم چشمی جدید در بیماران (مخصوصاً آن‌هایی که مشکل تیروئید دارند) مشکوک باشید.

• معاینه دقیق: در معاینه بیماران TED، به جزئیات مربوط به بیرون‌زدگی چشم، حرکت‌پذیری چشم‌ها و پلک‌ها دقت کنید.

• همکاری تیمی: برای مدیریت بهتر این بیماران، با متخصصان غدد و سایر فوق‌تخصص‌های چشم‌پزشکی همکاری کنید.

• مشاوره ترک سیگار: به بیماران خود اهمیت ترک سیگار را جدی گوشزد کنید.

• به‌روز باشید: در مورد روش‌های جدید درمان TED، مانند داروی تپروتوموماب، اطلاعات کسب کنید.

اگر علاقه مند هستید تا مبحث Thyroid Eye Disease را به صورت تخصصی دنبال کنید، می توانید روی مطالعه بیشتر کلیک کرده تا فیلمی را که توسط دکتر الهام رحمانی خواه، جراح و چشم پزشک و فلوشیپ اربیت و اکولوپلاستی بیمارستان فارابی تهیه شده را تماشا کنید.